المپیاد ریاضی
تاريخچه مسابقات بين المللي المپياد رياضي
سال 1959 ميلادي بخارست پايتخت كشور روماني ميزبان 6 كشور اروپاي شرقي (بلوك شرق) به عنوان نخستين برگزار كننده المپياد رياضي بود. كشورهاي مجارستان، چكسلواكي، لهستان، اتحاد جماهير شوروي، بلغارستان و آلمان شرقي با مجموع 52 دانش آموز در اين دوره از مسابقات شركت كردند. چهار سال بعد كشور يوگسلاوي و در سال بعد از آن مغولستان به اين مسابقات پيوستند. در سال 1965 ميلادي فنلاند نخستين كشور اروپاي غربي بود كه به اين مسابقات ملحق شد. در سال 1967 ميلادي كشورهاي انگلستان، سوئد، فرانسه و ايتاليا، در سال 1969 كشورهاي بلژيك و اتريش، در سال 1974 آمريكا و در سال 1977 الجزاير (به عنوان اولين كشور مسلمان) به عضويت اين مسابقات در آمدند. در سال 1987 جمهوري اسلامي ايران براي اولين بار در بيست و هشتمين دوره المپياد رياضي كه در كشور كوبا برگزار شد شركت نمود. هدف اوليه مسابقات، تشويق جوانان به مطالعه رياضي و كشف استعدادهاي درخشان دانش آموزان است (ناگفته نماند كه تا قبل از فرو ريزي نظام سوسياليستي در كشورهاي بلوك شرق، اين مسابقات، صحنه نوعي رقابت بين بلوك شرق و غرب نيز بوده است). كشورهاي بلوك شرق بصورت حرفه اي با المپياد برخورد داشته اند، ليكن پس از تغيير نظامهاي سياسي در اين كشورها، امروزه جنبه علمي بيشتر مورد توجه است.
المپیاد جهانی ریاضی
المپیاد جهانی ریاضی (IMO) یک المپیاد ریاضی سالیانه ۶ مسأله‌ای ۴۲ امتیازی برای دانش آموزان مقطع دبیرستان و قدیمی‌ترین المپیاد علمی جهان است. نخستین المپیاد جهانی ریاضی در رومانی در ۱۹۵۹ برگزار شده و هر ساله (به جز سال ۱۹۸۰) ادامه داشته‌است. حدود ۱۰۰ کشور تیم‌هایی حداکثر ۶ نفره از دانش‌آموزان را به همراه یک نفر لیدر (رهبر) تیم، یک نفر قائم‌مقام رهبر و ناظران می‌فرستند. المپیاد از آغاز آن در ۱۹۵۹، میراثی غنی از خود بر جای گذاشته و خود را به عنوان اوج رقابت ریاضیاتی بین دانش‌آموزان دبیرستانی تثبیت کرده‌است.
محتوای المپیاد از مسائل فوق‌العاده مشکل پیشاحساب تا مسائلی از شاخه‌هایی از ریاضیات که معمولاً نه در مدرسه و نه در سطح دانشگاهی تدریس نمی‌شوند نظیر هندسه تصویری و مختلط، و نظریه اعداد با پایه محکم، سیر می‌کند که داشتن دانش نظری گسترده در این حوزه‌ها لازم است. گرچه در حل مسائل استفاده از دانش حساب مجاز است، اما به هیچ عنوان لازم نیست، چرا که اصلی در کار است که حتی اگر راه حل‌ها نیاز به داشتن دانش خیلی بیشتری داشته باشند، هر کسی با فهم مقدماتی از ریاضی باید بتواند مسائل را بفهمد. حامیان این اصل مدعی اند که این باعث جامعیت بیشتر میشود و مشوقی برای یافتن مسائلی خلق می‌کند که به طرزی فریب آمیز ساده‌اند اما بی شک نیاز به حد معینی از نبوغ دارند.
روند انتخاب از کشور به کشور فرق دارد، ولی اغلب شامل رشته امتحاناتی است که در هر مرحله تعداد کمتری از دانش آموزان را می‌پذیرند. جایزه‌ها به افراد شرکت کننده رده‌های بالای آزمون داده میشود. تیمها در المپیاد به رسمیت شناخته نمی‌شوند؛ همه امتیازات فقط به افراد شرکت کننده داده میشود ولی به طور غیر رسمی امتیازات تیمی بیشتر مورد مقایسه قرار می‌گیرد تا امتیازات فردی. شرکت کنندگان باید با سنی کمتر از ۲۰ بوده و نباید در هیچ مؤسسه آموزش عالی ثبت نام کرده باشند. هر فردی با رعایت این شرایط به هر تعداد می‌تواند در المپیاد شرکت کند.
امتیازدهی
ورقه شامل شش مسأله‌است که هر یک هفت نمره دارند، نتیجتاً امتیاز کل ۴۲ نمره‌است. هیچ نوع ماشین حسابی مجاز نیست. امتحان در دور روز متوالی گرفته میشود؛ رقابت کنندگان چهار ساعت و نیم برای حل سه مساله در هر روز دارند. مسائل از حوزه‌های مختلفی از ریاضیات دبیرستانی، که قابل طبقه بندی به صورت هندسه، نظریه اعداد، جبر و ترکیبیات است برگزیده می‌شوند. این مسائل هیچ دانش ریاضیات عالی نظیر حساب و آنالیز نیاز ندارند و راه حل‌ها اغلب کوتاه و متوسط اند. به هر حال، معمولاً ظاهر شان را تغییر داده‌اند تا روند یافتن راه حل‌ها را سخت کنند. مسائل نامعادلات جبری، اعداد مختلط و تثلیث زاویه در المپیاد، برجسته بوده‌اند، گرچه در سالهای قبل، آخری به اندازه قبل محبوب نبوده‌است.
هر کشور شرکت کننده، جز کشور میزبان، باید مسائلی را به کمیته گزینش مسأله تشکیل شده توسط کشور میزبان بفرستد. این کمیته مسائل ارسالی را به یک تعداد کوتاه تقلیل می‌دهد. رهبران تیمها چند روز قبل از رقابتها به المپیاد می‌آیند و هیأت ژوری را که مسؤول همه تصمیمات رسمی مرتبط با رقابتها ست، شکل می‌دهند. آنها اول شش مسأله نهایی را انتخاب میکنند. هدف ژوری انتخاب مسائل به سختی صعودی به صورت Q5،Q4،Q3،Q2،Q1، و Q6 است. رهبران شدیداً جدا نگه داشته شده و مورد مراقبت قرار میگیرند چرا که سؤالات را از پیش می‌دانند.
روی نمرات هر کشور بین رهبر کشور و معاون رهبر و هماهنگ کننده تعیین شده از سوی کشور میزبان، بنا بر تصمیمات هماهنگ کننده ارشد و نهایتاً یک ژوری اگر اختلافی باشد که نتواند حل شود توافق میشود.
روند گزینش
روند گزینش المپیاد جهانی بسته به کشور بسیار متفاوت است. در برخی کشورها، خصوصاً در شرق آسیا، روند گزینش شامل چندین آزمون است که دشواری آن با خود المپیاد جهانی قابل مقایسه‌است. در چین دومین یکشنبه هر اکتبر آزمونی ملی با شرکت 200,000 نفر برگزار میشود. حدود ۱۲۰ نفر برگزیده شده به کمپ زمستانی می‌روند که در ژانویه برگزار میشود. در این کمپ ۵ روزه که در سطح المپیاد جهانی است، بین ۲۰ تا ۳۰ نفر برای دوره آموزشی المپیاد جهانی برگزیده می‌شوند که از ۱۶ مارس تا ۲ آوریل به طول می‌انجامد. بعد از ۶ تا ۸ آزمون و ۲ غربالگری دیگر اعضای تیم ملی برگزیده می‌شوند. در بعضی از دیگر کشورها، مثل آمریکا، آزمونهای انتخابی شامل رقابتهای ریاضی آمریکا، امتحان آزاد ریاضی آمریکا و المپیاد ریاضی ایالات متحده امریکا است که هر یک به نوبه خود یک رقابت است. برای بالاترین امتیازآوران در رقابت نهایی گزینش تیم، مثل چین یک کمپ تابستانی وجود دارد.
در روسیه المپیاد به طور سالانه تحت نظارت وزارت آموزش و علوم فدراسیون روسیه برگزار میشود. این المپیاد که در چهار مرحله برگزار میشود: مدرسه، شهر، منطقه و مرحله نهایی. مرحله اول در مؤسسات آموزشی هرسال از ۱ اکتبر تا ۱۵ نوامبر برگزار میشود. مرحله بعد از ۱۵ نوامبر تا ۱۵ دسامبر توسط مسئولین شهری برگزار میشود. مرحله منطقه‌ای توسط مسئولین اجرایی قدراسیون روسیه از ۱۰ ژانویه تا ۱۰ فوریه برگزار میشود. مرحله نهایی را وزارت آموزش به کمک مسئولین اجرایی از ۲۰ مارس تا ۱ مه برگزار می‌کند.
در جمهوری اسلامی ایران روند گزینش المپیاد در سه مرحله برگزار میگردد که به صورت زیر میباشد:
مرحله اول المپیاد کشوری که دانش آموزان با جامعه آماری بالاتر از سایر المپیاد ها شرکت میکنند که از این تعداد حدود 1500 نفر مجوز حضور در آزمون مرحله دوم را پیدا میکنند. (این آزمون تماماً تستی میباشد)
مرحله دوم المپیاد کشوری با تعداد ذکر شده به صورت تستی و تشریحی برگزار می گردد که در نهایت حدود 40 نفر برای آزمون مرحله سوم و تعیین رنگ مدال انتخاب می گردند.
در مرحله سوم المپیاد , 40 نفر انتخاب شده در محل باشگاه دانش پژوهان جوان مورد آموزش قرار میگیرند و بعد از چندین مرحله آزمون کتبی میانگین کل نمرات بدست می آید و طبق آن مدال های مختلف تقصیم میگردد. که به 12 نفر برتر مدال طلا تعلق گرفته (دو برابر ظرفیت تیم جهانی) و مدالهای نقره و برنز نیز به سایرین طبق رده بندی داده میشود.
ایران در المپیادهای بین‌المللی ریاضی (IMO)
| دوره | سال | تعداد و رنگ مدال | |||
| طلا | نقره | برنز | دیپلم | ||
| 28ام | 1987 | – | – | 1 | – |
| 29ام | 1988 | – | 1 | 3 | – |
| 30ام | 1989 | – | 2 | 5 | – |
| 31ام | 1990 | – | 4 | 1 | – |
| 32ام | 1991 | 2 | 1 | 5 | – |
| 33ام | 1992 | – | 5 | 4 | – |
| 34ام | 1993 | 4 | 6 | 6 | – |
| 35ام | 1994 | 3 | 4 | 8 | – |
| 36ام | 1995 | 8 | 8 | 4 | – |
| 37ام | 1996 | 6 | 11 | 2 | – |
| 38ام | 1997 | 6 | 11 | 2 | – |
| 39ام | 1998 | 7 | 11 | 1 | – |
| 40ام | 1999 | 11 | 8 | 3 | – |
| 41ام | 2000 | 5 | 11 | 6 | – |
| 42ام | 2001 | 5 | 9 | 9 | – |
| 43ام | 2002 | – | 4 | 2 | – |
| 44ام | 2003 | – | 3 | 2 | 1 |
| 45ام | 2004 | 1 | 5 | – | – |
| 46ام | 2005 | 2 | 4 | – | – |
| 47ام | 2006 | 3 | 3 | – | – |
| 48ام | 2007 | 1 | 3 | 2 | – |
| 49ام | 2008 | 1 | 5 | – | – |
| 50ام | 2009 | 1 | 4 | 1 | – |
| 51ام | 2010 | – | 4 | 2 | – |
| 52ام | 2011 | 2 | 4 | – | – |
| 53ام | 2012 | 3 | 2 | 1 | – |
| 54ام | 2013 | 2 | 3 | 1 | – |
| 55ام | 2014 | – | 4 | 2 | – |
| 56ام | 2015 | 3 | 2 | 1 | – |
| 57ام | 2016 | – | 3 | 3 | – |
| 58ام | 2017 | 2 | 3 | 1 | – |
| 59ام | 2018 | 1 | 3 | 1 | 1 |
المپیاد ریاضی باشگاه المپیاد
دپارتمان ریاضی باشگاه المپیاد درسال 1384وهمزمان با تاسیس باشگاه المپیاد آغازبه کارنمود . دپارتمان ریاضی با بهره گیری ازتوان وتخصص اساتید مجرب خود که هریک صاحب تالیفات متعدد درعرصه ی آموزش ریاضی هستند موفق شده است تا با سبکی منحصربه فرد که ماحصل مطالعات وسیاست گذاری پویای دپارتمان است به تعلیم وتربیت دانش آموزان خود بپردازد. به طورعمده سیاست کلان دپارتمان ریاضی افزایش توان یادگیری دانش آموزان براساس ازمیان بردن موانع یادگیری آنان است. براساس این تفکر کادرعلمی دپارتمان با بهره گیری از روش های نوین آموزش ریاضیات به دانش آموزان دبیرستانی محتوای علمی متناسب با قوه ی فهم وادراک دانش آموزان آماده می کنند. ازمهم ترین ویژگی های این محتوا ساختار منسجم مطالب تدوین شده ،تنوع روش های به کارگرفته شده درامر تدریس ونیز تجویز مسایلی درسطوح مختلف برای دانش آموز است. تا وی بتواند توان حل مسئله ی خودرا افزایش دهد.با کاربست این روش فضایی برای پیش رفت دانش آموزفراهم می شود ووی می تواند به تناسب زمانی که صرف مطالعه ویادگیری محتوای تجویز شده می نماید ، بردانش وتجربه ی خویش بیفزاید و ظرفیت های یادگیری خودرا افزایش دهد. همچنین با عنایت به توان بالای کادر علمی مجموعه دانش آموزان می توانند درکلیه ی سطوح ازراهنمایی دبیران خود بهره مند شوند وپاسخی درخوربرای پرسش های ذهن کائش گر خودبیابند.نتیجه ی قطعی این رهیافت تربیت نیروهایی با ظرفیت های یادگیری بالاست که درشرایط پیچیده با تکیه برقوای یادگیری خود توانایی تصمیم گیری وحل مسایل را خواهند داشت.
الگوها وسیاست ها
دپارتمان ریاضی درمقام سیاست گذاری ساختار آموزشی وتدوین محتوای درسی ازروش های زمینه-محور در تکوین مطالب درسی استفاده می کند. براساس این رهیافت با عنایت به پیچیدگی های بسیاری ازمباحث مطرح درالمپیاد های ریاضی که عمدتا ریشه درمباحث دانشگاهی دارند. مقرر شد ساختارتدریس این مطالب به صورت آموزش ازطریق حل مسئله صورت پذیرد. بدین ترتیب برای تدریس هرمبحث دبیران دپارتمان ریاضی با طرح مسایل متعدد ذهن دانش آموزرا آماده کرده وبه طورتدریجی به آموزش وتفهیم مطالب می پردازند. محققان امر آموزش برماندگاری این روش صحه گذاشته اند و بیان می دارند که نتایج حاصله ازاجرای این روش قابل قیاس با نتایج حاصل ازشیوه های سنتی آموزش نیست.
ساختار آموزشی
ساختارآموزشی دپارتمان ریاضی مبتنی بریک الگوی سلسله مراتبی سه ساله است . به طوری که چهاردرس اصلی یعنی ترکیبیات ، هندسه ، جبر ونطریه اعداد دریک فرآیند سه ساله تدریس می شوند. به قسمی که دریک سال درهردرس بین 8تا9مبحث درسی تعبیه شده وبا برنامه ی زمانی منظم وطرح درس مصوب دپارتمان ریاضی به دانش آموزان تدریس می شود. برای کسب بازخورد ازشرایط دانش آموزان آزمون های هفتگی درسی برگزار می شود. درکناراین ساختارمنسجم تدریس فرآیند های کمک آموزشی مانند سمینارحل مسئله ، لیگ ریاضی ، تورنمت ریاضی وپروژه های پژوهشی تعریف شده اند و هریک بنا به مختصات خاص خود 4مرتبه درسال برگزارمی شوند.مهم ترین هدف دپارتمان ریاضی ازبرگزاری این برنامه های جمعی نقش بسزای این فرآیند ها درپرورش ذهن دانش آموزان است.
ماموریت ، اهداف وچشم انداز
با توجه به این که مزیت ملت ها درعصر حاضر مقوله ی دانش ونوآوری(کشف روش های نوین برای انجام کارها) است ،مهم ترین ماموریت دپارتمان ریاضی تربیت دانش آموزانی با توانایی حل مسئله ی بالا وتوان تحلیل ونقد بالا می باشد. ازمهم ترین اهداف دپارتمان ریاضی آماده سازی دانش آموزان خودبرای درخشش درالمپیادهای ریاضی داخلی وخارجی واستفاده ی موثرازفارغ التحصیلان خود در فرآیند آموزش می باشد. چشم اندازدپارتمان ریاضی تبدیل شدن به قطب علمی آموزش ریاضی کشور تا پنج سال آینده و شرکت درمسابقات بین المللی معتبر به منظور شناساندن توان تخصصی خود به کشورهای خارجی است.
